Dla kogo „SI”?

To jest dla dzieci które są inne;

Dzieci, które nie zawsze dostają „szóstki”.

Dzieci, które mają uszy

Dwa razy większe niż ich rówieśnicy

Lub nosy siąkające całymi dniami.

To jest dla dzieci które są inne;

Dzieci, które po prostu nie dotrzymują kroku,

Dzieci, które ze wszystkimi się droczą,

Które mają pokaleczone kolana,

Których buty są ciągle mokre.

To jest dla dzieci które są inne;

Dzieci ze skłonnością do psot,

Bo kiedy są już dorosłe,

Jak pokazała historia,

Te właśnie różnice czynią je

Niepowtarzalnymi.

Digby Wolfe

TEORIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ „SI”

- Rys historyczny -

„SI” została zapoczątkowana przez dr. A. Jean Ayres, która zainteresowała się tym, w jaki sposób procesy integracji sensorycznej oraz zaburzenia planowania ruchu wpływają na codzienne życie.

Teoria ta była doskonalona i rozbudowywana w miarę prowadzonych badań przez samą dr. A. Jean Ayres jak i inne osoby. Korzystano także z literatury z zakresu neuropsychologii, neurologii, fizjologii, rozwoju dziecka oraz psychologii. Jako stosunkowo nowa teoria Integracji Sensorycznej nie jest powszechnie znana wśród lekarzy, nauczycieli czy opinii publicznej. Uzyskanie bardziej szczegółowych informacji na temat teorii i terapii integracji sensorycznej powinno być pomocne w zrozumieniu dziecka przez rodziców i inne osoby.

Co to jest „SI”

Integracja sensoryczna- „SI”- czyli przetwarzanie bodźców sensorycznych to skomplikowany proces, podczas którego układ nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów (dotyk, układ przedsionkowy odbierający ruch, czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok, słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu. Wszyscy jesteśmy świadomi występowania i działania zmysłu smaku, węchu, wzroku czy słuchu. Jednak większość z nas nie zdaje sobie sprawy, że nasz układ nerwowy odbiera i rejestruje informacje płynące z dotyku, ruchu, siły grawitacji oraz pozycji ciała. Tak jak oczy rejestrują informacje wzrokowe i przekazują je do mózgu w ceku zinterpretowania, tak wszystkie pozostałe zmysły posiadają receptory odbierające bodźce i przekazujące je do mózgu. Komórki znajdujące się w skórze przekazują informacje dotyczące lekkiego dotyku, bólu, temperatury oraz nacisku. Struktury w uchu wewnętrznym rejestrują ruch oraz zmiany pozycji głowy. Odpowiednie struktury mięśni, stawów oraz wiązadeł warunkują świadomość pozycji ciała. Te trzy podstawowe zmysły leżą u podstaw rozwoju psychoruchowego dziecka.

DOTYK

Jest jednym z najwcześniej rozwijających się zmysłów. Dotyk pierwotny odpowiada za świadomość dotknięcia i chroni nas przed niebezpiecznym bodźcem dotykowym. Dominuje w okresie niemowlęcym. Dotyk różnicujący (epikrytyczny) odbiera precyzyjne informacje dotykowe np. różnice w fakturze, kształcie. Rozwija się stopniowo i w okresie kilku lat jego znaczenie znacznie wzrasta. Obydwa rodzaje doznań dotykowych muszą się znajdować w swoistej równowadze zależnej od wieku dziecka i poziomu jego funkcjonowania.

POZA FUNKCJĄ OCHRONNĄ, ZMYSŁ DOTYKU DOSTARCZA NAM INFORMACJI I NIEZBĘDNYCH DO NABYCIA RÓŻNORODNYCH UMIEJĘTNOŚCI:

- percepcja dotykowa

- schemat ciała

- planowanie ruchu

- percepcja wzrokowa

- umiejętności szkolne

- stabilność emocjonowana

- funkcjonowanie społeczne

UKŁAD PRZEDSIONKOWY

Narząd przedsionkowy znajduje się w uchu wewnętrznym i dostarcza nam informacji na temat siły grawitacji oraz ruchu. Układ przedsionkowy jest dla naszego organizmu jak busola na statku. Pomaga nam w nawigacji naszego ciała w przestrzeni, informuje nas gdzie jest góra, a gdzie dół.

Poprzez zróżnicowany system połączeń nerwowych wpływa na:

• Bezpieczeństwo grawitacyjne

• Napięcie mięśniowe

• Ruch i równowagę

• Koordynację ruchową

• Przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne

• Przetwarzanie słuchowo-językowe

• Planowanie ruchu

• Bezpieczeństwo emocjonalne

• Funkcjonowanie społeczne

PRIOPROCEPCJA

Dostarcza nam informacji z mięśni, stawów, więzadeł o pozycji części ciała oraz ich ruchach (zwana również kinestezją). Na przykład czytając teraz ten rozdział znajdujecie się Państwo w określonej pozycji. Skąd wiecie Państwo jaka ona jest nie patrząc na ułożenie ciała? To dzięki impulsom proprioceptywnym zdajemy sobie sprawę z pozycji naszego ciała bez konieczności patrzenia. Jest to niezbędne do płynnego i efektywnego wykonywania różnorodnych ruchów, z czego zdawać sobie możemy sprawę w ciemnościach. Zmysł propriocepcji jest ściśle związany ze zmysłem dotyku i układem przedsionkowym. Z tego powodu często mówi się o przetwarzaniu dotykowo- proprioceptywnym lub przedsionkowo- proprioceptywnym.

Zmysł propriocepcji wpływa na:

• Świadomość ciała

• Postawę

• Kontrolę i płynność ruchów

• Stopniowanie ruchu

• Planowanie ruchu

• Bezpieczeństwo emocjonalne

• Funkcjonowanie społeczne

U większości osób proces integracji sensorycznej przebiega automatycznie umożliwiając odpowiednie reakcje do wymogów otoczenia i warunkuje prawidłowy rozwój sensomotoryczny.

U osób, które mają Zaburzenia Przetwarzania Sensorycznego proces ten przebiega inaczej.

Zaburzenia Integracji Sensorycznej zaburzają sposób, w jaki mózg tych osób interpretuje odbierane informacje, jak również ich reakcje na nie; emocjonalne, ruchowe, koncentrację i inne.

ZABURZENIA PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO

Zwane również Zaburzeniami Integracji Sensorycznej to złożona dysfunkcja układu nerwowego, zaburzająca rozwój dzieci i dorosłych. Osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nieprawidłowo interpretują odbierane codziennie informacje sensoryczne, takie jak dotyk, dźwięk czy ruch. Jedni mogą czuć się nadmiernie bombardowani ilością bodźców, inni poszukiwać intensywnych doznań sensorycznych, a jeszcze inni mogą prezentować odmienne symptomy. Wyróżnia się kilka rodzajów Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego. Każdy z nich może powodować różnorodne, złożone zachowania. Poniżej w ogólny sposób przedstawiono najczęściej występujące wzorce zachowań.

DZIECI UNIKAJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH

Niektóre dzieci/ osoby z Zaburzeniami Integracji Sensorycznej nadmiernie reagują na stymulację. Ich układ nerwowy odczuwa zwykłe doznania sensoryczne jako bardzo intensywne, w efekcie czego czują się bombardowane przez odbierane bodźce. Stan taki nazywa się „obronnością sensoryczną”. Najczęstsza wówczas reakcja na bodźce jest reakcja „walki lub ucieczki” mająca na celu uniknięcie lub znaczne ograniczenie ilości bodźców. W efekcie „przeciążenia” układu nerwowego dzieci mogą również reagować agresją. Zaburzenie to może występować w obrębie każdego ze zmysłów.

Dzieci takie mogą:

• Reagować na dotyk agresją lub wycofaniem się

• Bać się wysokości i ruchu, lub odczuwać mdłości w wyniku niewielkiego ruchu bądź wysokości

• Niechętnie ryzykować oraz próbować nowych rzeczy

• Czuć duży dyskomfort w zatłoczonych miejscach

• Jeść mało zróżnicowanie jedzenie i/lub mieć dużą wrażliwość na zapachy

• Być nadmiernie pobudzone i aktywne

Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną nadwrażliwość sensoryczną.

DZIECI POSZUKUJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH

Niektóre dzieci mają obniżoną reaktywność na bodźce. Ich układ nerwowy nie zawsze rejestruje lub rozpoznaje informacje sensoryczną do niego docierającą. W efekcie wydawać się może, że dzieci te mają „intensywny apetyt” na stymulacje sensoryczna, co może przejawiać się nieodpartą chęcią ruchu lub ciągłym poszukiwaniem innych, intensywnych doznań sensorycznych.

Dzieci te mogą:

• Prezentować nadmierną aktywność ruchową będącą efektem jak i źródłem wrażeń sensorycznych „odżywiających mózg”

• Nie reagować na ból i nie zauważać innych bodźców dotykowych, często zbyt mocno dotykać inne osoby (co może wyglądać jak zachowanie agresywne)

• Uczestniczyć w niebezpiecznych zabawach np. zbyt wysokie wspinanie się

• Preferować intensywne, długo trwające zabawy typu huśtanie, kręcenie, często bez objawów dyskomfortu

• Lubić bardzo głośne dźwięki np. głośno grająca muzyka, telewizor

• Mieć opóźnioną mowę

Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną podwrażliwość/ niedowrażliwość sensoryczną.

DZIECI MAJĄCE OBNIŻONE UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWE

Niektóre dzieci z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego w efekcie tych zaburzeń mogą mieć trudności z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów i aktywności ruchowych. Często dzieci te są niezdarne, nieskoordynowane, przewracają się, mają problem z nauczaniem się wielu zabaw ruchowych.

Dzieci te mogą:

• Mieć trudności z aktywnościami manualnymi, pisaniem =, zapinaniem guzików itp.

• Mieć słabe umiejętności z zakresu dużej motoryki np. kopanie, łapanie, rzucanie piłki

• Mieć trudności z naśladowaniem ruchów np. w zabawie „Ojciec Wergiliusz”

• Mieć trudności z utrzymaniem równowagi, wykonaniem sekwencji ruchów lub obustronną koordynacją

• Preferować znane aktywności i zabawy

• Preferować aktywności statyczne, siedzące np. oglądane telewizji, czytanie książki

• Mieć trudności z wymową

Dzieci te łatwo ulegają frustracji i mogą manipulować i kontrolować otoczenie. Niektóre z tych dzieci mogą uciekać w świat fantazji. Mogą również próbować ukrywać swoje problemy planowania ruchowego pajacując i popisując się przed innymi unikając nowych aktywności wykonywanych w grupie. Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną dyspraksję opartą na zaburzeniach sensorycznych czyli zaburzeniach planowania ruchu.

Ogólnie rzecz ujmując efektem Zaburzeń Przetwarzana Sensorycznego (zaburzeń SI) może być:

• Podwyższony poziom pobudzenia i aktywności

• Obniżony poziom aktywności, ociężałość

• Trudności z koncentracją

• Opóźniony rozwój ruchowy

• Trudności z utrzymaniem równowagi

• Trudności z koordynacją wzrokowo- ruchową

• Trudności z percepcją słuchową

• Opóźniony rozwój mowy

• Trudności z nauką: czytaniem, pisaniem, matematyką

• Niskie poczucie wartości

• Zaburzone relacje społeczne

• Problemy emocjonalne

Jak widzimy deficyty przetwarzania sensorycznego mogą być przyczyną wielu trudności opóźniających prawidłowy rozwój dziecka, zaburzających proces uczenia się oraz powodujące problemy emocjonalne.

Nie u wszystkich dzieci przyczyną problemów w nauce, rozwoju lub zachowania jest zaburzona integracja sensoryczna. Są jednak wyraźne czynniki wskazujące na dysfunkcje integracji sensorycznej.

Integracja sensoryczna „SI” dla dzieci z niepełnosprawnościami (zespołem Downa, mózgowym porażeniem dziecięcym, autyzmem, zespołem Aspergera, rozszczepem kręgosłupa i innymi).

W przypadku złożonej niepełnosprawności terapia „SI” jest działaniem uzupełniającym w stosunku do pierwotnej diagnozy i terapii podstawowej ( np. w przypadku dzieci z dysfunkcją narządu ruchu zasadniczym leczeniem jest fizjoterapia). Decyzje diagnostyczne powinny być podejmowane przez zespół specjalistów (lekarzy, fizjoterapeutów, psychologów, pedagogów, i innych).

Dlaczego?

Ze względu na różną etiologię i złożoność obrazu klinicznego.

Przykład I

W przypadku dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym możemy obserwować napięcie mięśni od bardzo niskiego po znacznie wzmożone. Mogą występować reakcje towarzyszące bądź ruchy mimowolne, których obecność determinuje możliwość zastosowania niektórych technik „SI”.

Przykład II

W przypadku dzieci z zespołem Downa występuje obniżone napięcie mięśni (stawia to pewne ograniczenia w terapii).

Podsumowanie:

Wiele dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, autyzmem czy zespołem Downa ma dyspraksje- trudności z planowaniem ruchu. Ta grupa niewątpliwie może poczynić postępy w tym zakresie, jeśli zostanie poddana terapii NDT (ważne jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii) uzupełnionej o SI. Jeśli zalecana jest terapia SI rodzice powinni wiedzieć, że będą to działania nakierowane na poprawę czynności motorycznych, a nie całkowite wyleczenie choroby.

Co warto przeczytać:

Weyhreter H. (2004).

Trudności z koncentracją uwagi.

Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Goddard Blythe S.(2006).

Harmonijny rozwój dziecka.

Warszawa:Świat Książki

Pauli S., Kisch A. (2004).

Co się dzieje z moim dzieckiem? Zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania.

Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL